A ddylen ni falio am y darllenwyr?

Kate Roberts

Rydw i wedi bod yn darllen Rhwng Gwyn a Du gan Angharad Price yr wythnos yma. Mae’r llyfr yn ymwneud yn bennaf gyda derbyniad Seren Wen ar Gefndir Gwyn gan Robin Llywelyn pan gafodd y nofel ei ryddhau yn Eisteddfod Genedlaethol 1992.

Ar y pryd roedd yna ambell un yn chwyrn yn erbyn penderfyniad y beirniaid a roddodd y Fedal Ryddiaith i’r nofel, gan ddweud ei bod hi wedi ei hysgrifennu ‘er boddhad yr awdur – ynghyd â rhyw ddyrniad o feirniaid yn unig’.

Roedd hwnna’n fy atgoffa i o’r dyfyniad yma wnes i ddarllen wrth ysgrifennu traethawd yn y brifysgol:

“Swydd yr awdur, meddai [Kate Roberts], yw meddwl am y bobol y mae’n eu creu yn hytrach na’i darllenwyr a bod yn driw iddynt hwy. Pe rhoddai gwir artist funud o feddwl ar ei ddarllenwyr ni fyddai’n waeth iddo roi’r ffidil yn y to ddim.”

- Eigra Lewis Roberts, ‘Fel Trôr i Ffwrdd’ Llen y Llenor: Kate Roberts (1994, Gwasg Pantycelyn) Tud 114

Mae hwn yn gwestiwn sydd, mae’n siŵr, yn rhannol gysylltiedig gyda’r cofnod blaenorol ynglŷn â denu darllenwyr. I ba raddau y dylai nofelydd ysgrifennu er mwyn ei ddarllenwyr, ac i ba raddau y dylai ysgrifennu er ei fwyn ei hun?

Oes cyfrifoldeb ar rywun sy’n ysgrifennu yn y Gymraeg i ysgrifennu deunydd sy’n denu darllenwyr? Oes ganddo gyfrifoldeb i’r wasg sy’n buddsoddi mewn cyhoeddi’r nofel i ysgrifennu rywbeth sy’n mynd i werthu?

(Dylai rhywun sy’n cyhoeddi ar y we ysgrifennu er mwyn ei ddarllenwyr? Os na, pam cyhoeddi’r peth o gwbwl?)

Dw i ddim yn gwybod yr ateb i’r cwestiwn a dweud y gwir. Alla’i ddweud gyda fy llaw ar fy nghalon na wes i ysgrifennu Igam Ogam ar gyfer cynulleidfa am mai darn o waith cwrs oedd o, a doeddwn i ddim yn disgwyl i neb ond fy nhiwtor ei ddarllen. Doeddwn i heb ddisgwyl y byddai’n ennill Gwobr Goffa Daniel Owen ac y byddai’n cael ei gyhoeddi fel yr oedd. Pe bawn i’n gwybod hynny a fyddwn i wedi ysgrifennu nofel wahanol?

Ond gyda’r Argraff Gyntaf roeddwn i wedi cael fy nghomisiynu i ysgrifennu nofel a fydd yn cael ei chyhoeddi. Ac fe wnes i benderfyniad ymwybodol i ysgrifennu nofel yr oeddwn i’n meddwl y byddai pobol yn ei fwynhau. Efallai wrth edrych yn ôl a gallu ail-ddarllen y nofel o’r newydd fe fydd hi’n bosib i fi weld sut effeithiodd hynny ar y gwaith.

Dwi’n credu mai’r unig beth all awdur ei wneud ydy ysgrifennu er mwyn ei bleser ei hun a gobeithio y bydd unrhyw beth sy’n hwyl iddo ef neu hi ei ysgrifennu yn hwyl i’w ddarllen hefyd.

Dyna wnaeth Robin Llywelyn – a Seren Wen ar Gefndir Gwyn yw un o fy hoff nofelau erioed.