Sut beth fyddai’r Byd?

Wrth drafod tranc annisgwyl Tu Chwith ar wefan Golwg 360 sylwais ar y neges canlynol gan Martin Llywelyn Williams. Ynddo mae’n difaru na chafodd papur newydd dyddiol Cymraeg ‘Y Byd’ ei sefydlu yn 2008. Dyma fersiwn byrrach o’i neges:

‘cywilyddus’- y darlun mawr yw mai diffyg papur llydan Cymraeg dyddiol yw’r drychineb fwyaf. Nid yw marwolaeth ac angladd Tu chwith yn drychineb.
O am Guardian neu Independent Cymraeg- wel, gwell trio a methu na peidio a bod hefo’r gyts i drio o gwbl.
Cylchrediad anferth. Iwtopia Cymraeg…trist iawn, very sad.

Ymatebais â’r neges canlynol:

“O am Guardian neu Independent Cymraeg…”

Mae gan y Guardian tua 800 o newyddiadurwyr, ac wedi gwneud colled o £43.8m y llynedd er gwaethaf cylchdrediad cymharol uchel. Fe fyddai’r Byd wedi cyflogi tua chwech o newyddiadurwyr ac wedi costio tua £600,000 y flwyddyn i’w gynnal (lot o’r costau yn mynd ar y broses o’i gyhoeddi a’i ddosbarthu). Doedd y Byd byth yn mynd i fod yn ‘Guardian neu Independent’ Cymraeg. Ddim hyd yn oed yn ‘Golwg’ dyddiol o ran gwreiddioldeb y cynnwys, gan y byddai wedi bod yn rhaid trosi llawer o’r cynnwys o’r Saesneg neu o ddatganiadau oherwydd maint bychan y staff. Nid lladd ar y syniad ydw i, ond esbonio’r realiti. Mae Golwg 360 tua’r un peth ac y byddai y Byd wedi bod, o ran natur y cynnwys. Yr unig wahaniaeth yw ei fod wedi ei gyhoeddi ar y we, ac yn costio llai i’w gynhyrchu oherwydd hynny.

Cyn derbyn y neges canlynol gan Rhys Llwyd:

@Ifan Os cofiaf yn iawn roedd cynllun busnes Y Byd yn nodi y byddai ganddynt 16 o newyddiadurwyr (nid oll yn llawn-amser) wedi eu lleoli dros Gymru i gyd ond gyda’r craidd yn y Brif Swyddfa yn y canolbarth a thîm hefyd yn y Cynulliad. Tipyn gwahanol i Golwg 360 felly.

Roedd y cynllun busnes yn dibynnu hefyd ar gael tipyn mwy o gyllid drwy hysbysebion nag y mae Golwg360, fe ymddengys, yn ei gasglu.

Mae sylwadau Martin a Rhys yn gwneud pwyntiau da ac yn haeddu ymateb llawnach, ond dydw i ddim eisiau ‘herwgipio’ y drafodaeth bwysig am ddyfodol Tu Chwith ac felly am ymateb fan hyn.

I ddechrau hoffwn i ddweud fy mod i’n parhau yn gwbl gefnogol i’r syniad o sefydlu papur newydd dyddiol Cymraeg. Mae gen i sticer ‘Y Byd’ ar gefn fy nghar o hyd ac fe fydden i wedi bod wrth fy modd petai'r papur wedi gweld golau dydd. Does gen i ddim byd ond parch at ymdrechion Ned Thomas a phawb fu’n rhan o’r ymdrech i sefydlu’r papur dyddiol. Dw i’n dweud hyn rhag ofn i ambell un gael yr argraff fy mod i’n ‘cymryd ochor’ Golwg 360 ac yn lladd ar y Byd. Hybu’r cyfryngau Cymraeg yw nod pawb sy’n gweithio ar Golwg 360, pawb weithiodd ar y Y Byd a phawb sy’n rhan o’r byd cyhoeddi Cymraeg yn gyffredinol (does neb ynddo am yr arian beth bynnag!).

Ond un peth sydd wedi mynd dan fy nghroen i yw bod ryw fath o ‘fytholeg’ wedi tyfu o amgylch y Byd. Mae stori'r penderfyniad i beidio â rhoi’r arian i’r Byd yn cynnwys yr holl elfennau sydd wrth fodd y Cymry. Mae yna elfennau o frad ynddo, fel Llywelyn yng Nghilmeri, a gwleidyddion llwfr, fel yn hanes Tryweryn. Mae’r Byd ei hun bellach fel y Mab Darogan – y papur newydd dyddiol fyddai wedi arwain at ryw oes aur yn hanes cyhoeddi yn yr iaith. ‘Iwtopia Cymraeg’ fel y mae Martin yn ei ddweud uchod.

Dw i ddim am ddadlau fod y penderfyniad i beidio â rhoi’r arian i’r Byd yn un cywir neu anghywir. Beth ydw i yn anghytuno â fo yw’r ddelwedd yma sydd wedi ffurfio o’r Byd ym meddyliau’r Cymry. Petai'r Byd wedi anelu at fod yn bapur o’r un safon a’r Times, y Telegraph, neu’r Guardian, fel y mae Martin ac eraill wedi ei awgrymu, fe fyddwn i’n barod i gredu’r heip. Ond dyw cip ar y cynllun busnes gwreiddiol ddim yn rhoi’r argraff honno.

Fe fyddai 12 o newyddiadurwyr wedi cael eu cyflogi i weithio ar y papur newydd, tua hanner y rheini yn llawn amser. Fel y dywedais i uchod mae tua 800 yn gweithio ar y Guardian. Mae tua 200 yn gweithio i BBC Cymru yn unig. Yn fwy dadlennol o bosib, mae 138 yn gweithio ar y Western Mail. 138! Dros ddeg gwaith nifer y newyddiadurwyr fyddai wedi gweithio ar y Byd. Ac os ydych chi’n gofyn i’r rhan fwyaf o bobol beth maen nhw’n ei feddwl o gynnwys y Western Mail, dyw’r ymateb ddim fel arfer yn un ffafriol.

A dweud y gwir dyw 12 aelod o staff ddim ymhell o’r nifer sydd gan Golwg yn gweithio ar y cylchgrawn a’r wefan. Maen nhw, fel y byddai staff y Byd, wedi eu gwasgaru ar draws Cymru – gyda swyddfeydd yng Nghaernarfon, Llambed, ac yn swyddfa’r wasg yn y Cynulliad.

Mae’r staff yma o ryw ddeg newyddiadurwr yn cydweithio er mwyn cynhyrchu un cylchgrawn wythnosol a gwefan ddyddiol. Rydw i wedi gweithio ar y wefan a’r cylchgrawn yn y gorffennol ac yn gwybod fod eu cynhyrchu bob wythnos yn dipyn o gamp. Dyw’r newyddiadurwyr yma ddim yn gorffwys ar eu rhwyfau. Yn wir maen nhw’n gweithio fel lladd nadroedd bob dydd, drwy’r dydd.

Fe fyddai llenwi papur newydd cyfan, dyddiol (yn ogystal â gwefan dyddiol mae’n debyg) wedi bod yn llawer iawn mwy o waith. Fe fyddai yn amhosib cynhyrchu deunydd gwreiddiol i lenwi papur newydd o’r fath bob dydd drwy gyflogi 12 o newyddiadurwr yn unig. Byddai yn rhaid dibynnu i ryw raddau ar drosi cynnyrch Saesneg o wasanaethau newyddion fel y Press Association a Reuters, neu drosi datganiadau.

A bod yn gwbl realistig, fe fyddai cynnyrch terfynol y Byd wedi bod yn agosach at fersiwn dyddiol o’r ‘Cymro’ na’r ‘Western Mail’. Heb sôn am y Guardian.

Mae hynny’n cymryd yn ganiataol wrth gwrs fod y Byd wedi gallu cyflogi cymaint â hynny o weithwyr yn y lle cyntaf. Roedd y grant yr oedden nhw’n gofyn amdano, sef £600,000, tair gwaith maint grant Golwg 360. Ond yn wahanol i Golwg 360, sy'n gorfod talu braidd dim i gyhoeddi’r deunydd ar y we, fe fyddai angen argraffu a dosbarthu bob copi o'r papur newydd bob dydd. Mae £600,000 yn swnio’n lawer iawn o arian i’r gŵr cyffredin ond ym myd cyhoeddi mae’n swm bychan iawn. Fe fyddai costau argraffu a dosbarthu wedi llyncu talp sylweddol ohono.

Dw i’n tybio mai’r ateb cyffredin i hynny fyddai ‘ie, ond byddai gwerthiant/hysbysebu wedi codi arian ychwanegol, fel y mae’r cynllun busnes yn ei ddangos’.

Yn anffodus dyw cynllun busnes y Byd ddim yma na thraw. Roedd yn seiliedig ar fyd oedd yn bodoli cyn yr argyfwng ariannol. Roedd Golwg 360 yn ddigon anffodus i gael ei lansio ar ddechrau’n cyfnod mwyaf llwm posib o ran denu buddsoddiad. Dyw hyn ddim yn aflwydd sydd wedi effeithio ar y we yn unig, ond ar bob cylchgrawn a phapur newydd yng Nghymru a thu hwnt. Mae hyd yn oed y Western Mail yn ystyried rhoi’r gorau i fod yn bapur dyddiol erbyn hyn! Byddai’r Byd wedi dioddef fel pawb arall.

Ond, wrth gwrs, am na lansiodd y Byd erioed mae pawb yn cymryd yn ganiataol y byddai wedi bod yn bapur newydd o’r safon uchaf ac yn llwyddiant ysgubol. Y gwirionedd yw y byddai wedi bod yn yr un sefyllfa a phob cyhoeddiad arall o’r fath ym Mhrydain ac o amgylch y byd – yn denu beirniadaeth am ei gynnwys, yn brwydro am arian hysbysebu, yn colli darllenwyr, yn cwtogi staff, ac o bosib yn diflannu yn gyfan gwbl, fel Tu Chwith druan.

Yn anffodus oherwydd y ddelwedd sy'n parhau ym meddyliau Martin ac eraill, o bapur Cymraeg o safon y Guardian, mae sawl un i weld yn drwg licio beth sydd gennym ni, sef Golwg 360. Mae hynny’n biti o ystyried pa mor galed mae newyddiadurwyr y wefan honno wedi gweithio, gan sicrhau ei fod bellach yn wefan llwyddiannus sy’n denu miloedd o ddarllenwyr bob dydd. Fel y dywedais i, rydw i’n gwbl gefnogol i sefydlu papur newydd dyddiol Cymraeg. Ond mae’n bryd claddu chwedl y Byd unwaith ac am byth, a bod yn realistig. Neu cael eu siomi fydd hanes y Cymry Cymraeg eto fyth!